1
استاد گروه ژئومورفولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران
2
دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، مدیریتمحیطی، دانشکده علومزمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی مدل‌های واکنش ژئومورفولوژیکی خطوط‌ساحلی جزیره‌سدی میانکاله نسبت‌به نوسانات سریع تراز دریای خزر می‌باشد. دراین‌راستا، از تصاویر ماهواره Landsat سری سنجنده‌های 4، 5، 7 و 8، نقشه‌های تاریخی، توپوگرافی و بازدیدهای میدانی متعدد استفاده شده‌است. برپایه مستندات کمی موجود از تغییرات خطوط‌ساحلی در ارتباط با متغیرهای طبیعی و انسانی، هشت‌گونه واکنش ژئومورفولوژیکی شامل: 1) حرکت‌جانبی 2) پیشروی 3) تعادل‌پویا 4) پسروی 5) باریک‌شدن درجا 6) غلطیدن به‌سوی خشکی 7) فروپاشی و 8) ناپایداری‌چرخشی برای طبقه‌بندی کرانه‌های جزایر سدی مشخص شده‌اند. پایش موقعیت خطوط‌ساحلی دریک مقیاس فضایی 10 تا 100 کیلومتری در درازمدت (دهه‌ای و سده‌ای)، مبنا و پایه‌ای علمی بسیار ارزنده‌ای برای مستندسازی روابط فرایندها و واکنش‌های ژئومورفولوژیکی آنها را ایجاد می‌کند که مورفودینامیک‌های ساحلی منطقه‌ای را شکل داده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که از هشت مدل ژئومورفولوژیکی مک‌برید و همکاران، شش مدل حرکت‌جانبی، پیشروی، پسروی، باریک‌شدن درجا، فروپاشی و ناپایداری‌چرخشی در منطقه میانکاله یافت می‌شوند. نتایج حاکی از آن هستند که مدل‌های پیشروی و پسروی به‌ترتیب طی دوره‌های پیشروی و پسروی تراز دریا در منطقه شکل می‌گیرند. مدل‌های باریک‌شدن درجا و فروپاشی همزمان با افزایش تراز دریا و مدل ناپایداری‌چرخشی نیز در مواقع کاهش سطح‌تراز در منطقه ظاهر می‌شوند. مدل حرکت‌جانبی نیز طی دوره‌های پیشروی و پسروی نمود یافته‌است. همچنین، یافته‌ها نشان می‌دهند تراز دریا طی دوره 1396-1214 شش مرحله پیشروی- پسروی را تجربه نموده‌است. بررسی تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های آماری نوسانات تراز دریا نشان می‌دهند تراز دریا از سال 1374 تاکنون وارد مرحله پسروی شده و حدود 5/1 متر کاهش یافته‌است. نرخ پسروی و کاهش سطح‌تراز بین سال‌های 1396-1374 حدود 8/6 سانتیمتر در سال محاسبه گردید. علیرغم اینکه به‌نظر می‌رسد درمقیاس بزرگ، میزان افزایش تراز نسبی آب دریا درراستای کرانه‌های جزیره‌سدی میانکاله، یکی از مهم‌ترین عوامل کنترل‌کننده وقوع انواع واکنش‌های ژئومورفیک است؛ بااین‌حال، عرضه رسوب نیز تأثیر قابل‌توجهی بر واکنش‌های خط‌ساحلی دارد.
ثروتی، محمد رضا، انصاری‌لاری، احمد، منصوری، رضا (1394)؛ چارچوب نظری و راهبردهای برنامه‌ریزی به‌منظور مدیریت یکپارچه ناحیه ساحلی و حوضه رودخانه، چاپ دوم، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
خوشروان، همایون (1395)؛ تکامل هیدرومورفولوژی خلیج‌گرگان، کارگاه آموزشی تغییر اقلیم و چالش‌های هیدرولوژیکی خلیج‌گرگان، ساری، مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای‌خزر.
خوشروان، همایون (1396)؛ سازگاری با گرمایش کره‌زمین برای نجات خلیج‌گرگان، راه‌کار تبادل آب بین خلیج‌گرگان و دریای‌خزر، مجله پیام‌دریا، شماره 245، صص: 134-130.
عرفان، شهره، حامدی، میر علیرضا (1394)؛ مجموعه جزیره سدی در جنوب‌خاور دریای‌خزر (شمال بهشهر)، فصلنامه علومزمین، شماره 95، صص: 230-217.
)